Cộng chung hai khoản này, 10 tháng đầu năm Việt Nam nhập tổng cộng 7,261 tỷ USD xăng dầu và dầu thô. 70% số lượng đó được phân phối qua các đầu mối phân phối bán lẻ, các cây xăng. Nhưng gian lận thương mại trong kinh doanh xăng dầu thời gian vừa qua diễn ra khá phức tạp, làm thiệt hại nghiêm trọng đến lợi ích của người tiêu dùng, là vấn đề bức xúc của xã hội và là lực cản các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu trong tiến trình hội nhập.
Gian lận về đo lường
Tình trạng vi phạm về đo lường trong kinh doanh xăng dầu âm ỉ từ nhiều năm nay
và đang lan trên địa bàn cả nước. Tháng 9/2008, qua đợt kiểm tra của Bộ Khoa
học và Công nghệ đã phát hiện 26 cơ sở kinh doanh xăng dầu cài đặt bảng mạch
điện tử làm thay đổi tình trạng kỹ thuật thiết bị đo để “móc túi” khách hàng.
Và mới nhất, ngày 24-11-2014 Công an tỉnh Nghệ An khởi tố, bắt giam Trần Lê
Đức, tác giả của con chíp IC giả gắn trên rất nhiều các cây xăng từ Thanh Hóa
đến Hà Tĩnh để ăn bớt xăng dầu từ 4-11% khi bơm xăng bán cho khách. Kiểm tra sơ
bộ, Công an Nghệ An đã bắt quả tang 11 cây xăng của 9 doanh nghiệp gắn IC giả
của Trần Lê Đức. Sự kiện này đã khẳng định thêm một sự thật, chúng ta chưa bao
giờ tiêu diệt được tệ nạn ăn bớt xăng dầu khi bán cho khách hàng. Mỗi lần các
thủ đoạn gian lận được phát hiện sẽ có ngay các biện pháp chống gian lận nhằm
phát hiện nó. Cái quá trình này cũng cho thấy, các biện pháp chống gian lận bao
giờ cũng... đi sau các biện pháp gian lận. Nghĩa là những kẻ gian lận đã kiếm
đủ rồi, no bụng rồi, chúng ta mới có thể phát hiện được.
Hãy làm một phép tính đơn giản. Nếu chỉ trong 10 tháng đầu năm 2014, cả nước sử
dụng hết hơn 7 tỷ USD xăng dầu và những kẻ gian lận chỉ ăn bớt của chúng ta 1%
số đó, con số đã là hơn 70 triệu USD, tương đương 1500 tỷ đồng. Con số khổng lồ
đủ sức mạnh thúc đẩy mọi âm mưu. Nhưng con số ăn bớt thực tế lớn hơn rất nhiều.
Theo các cơ quan chức năng, chíp điện tử giúp cây xăng ăn bớt lượng xăng khi
đong cho khách hàng từ 7% đến 15%. Tính bình quân họ bán 100 lít thì chỉ đong
có 90 lít, gian lận 10 lít của khách hàng. Thử làm một phép tính, một cây xăng
nhỏ, bán mỗi ngày khoảng 1.000 lít thì mỗi tháng cũng “móc túi” của khách hàng
trên 3000 lít xăng dầu, thu lợi 60 triệu đồng. Trong khi đó mức đóng phạt
tối đa 75 triệu đồng với hành vi gian lận bị phát hiện tại các cây xăng như
thời gian qua của chính quyền địa phương chỉ là phần lợi nhuận rơi vãi mà thôi.
Gian lận về chất lượng
Theo báo cáo của Chi cục Quản lý thị trường tỉnh Bình Dương cho biết, từ đầu
năm đến nay đã xử lý tổng cộng 19 vụ vi phạm trong lĩnh vực kinh doanh xăng
dầu. Trong đó có 4 vụ kinh doanh xăng không đúng chất lượng. Cụ thể, qua kiểm
43 vụ đã phát hiện 19 vụ vi phạm; trong đó có nhiều vụ kinh doanh xăng không
đúng chất lượng theo quy chuẩn quốc gia. Tại Doanh nghiệp tư nhân trạm xăng dầu
Quảng Phương tại Khu phố Tân Ba, phường Thái Hòa, thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình
Dương, trong các mẫu xăng dầu kiểm định tại doanh nghiệp này, các mẫu xăng A 92
theo tiêu chuẩn có chỉ số octan là 92 nhưng các mẫu của doanh nghiệp này chỉ
đạt từ 83 đến 86.
Có thể nói gian lận về chất lượng xăng dầu là loại gian lận gây hậu quả nghiêm
trọng nhất. Vấn đề không chỉ là sự sai khác tiêu chuẩn làm các động cơ hoạt
động không đạt công suất mà còn có nguy cơ gây cháy nổ. Năm 2013, chúng ta đã
chứng kiến một loạt các vụ ô tô, xe máy tự cháy khi đang chạy, nhiều khi là
không chạy và đã có rất nhiều nghi vấn hướng về chất lượng xăng dầu. Trong
nhiều clip các nhà báo quay được ở các vụ ăn cắp xăng dầu, có nhiều cảnh các xe
bồn bị rút bớt xăng dầu và sau đó, người ta đổ thêm một loại chất lỏng bù vào
số xăng dầu đã bị trộm cắp. Chất lỏng đó là gì? Có trường hợp chỉ là nước
lã.
Có thể ví dụ, ngày 17-8, Đội Quản lý thị trường TP Thái
Nguyên đã công bố Kết quả giám định của Trung tâm Kỹ thuật tiêu chuẩn đo lường
chất lượng 1 (Tổng cục Tiêu chuẩn đo lường chất lượng) cho thấy mẫu xăng A92
tại một cửa hàng xăng dầu ở Thái Nguyên có lẫn nước tự do phân thành 2 lớp.
Ngoài ra, đa phần là các loại nhiên liệu sinh học rẻ tiền hơn. Vừa qua các cơ
quan chức năng đã phát hiện việc xăng bị pha các hóa chất như acetone,
methanol. Theo các chuyên gia kỹ thuật, có 3 loại phụ gia có thể pha vào xăng
là ethanol, acetone và methanol, đều là phụ gia chứa hợp chất gốc oxy. Với 2
loại phụ gia là acetone và methanol, trên thực tế, có thể được pha vào xăng
nhưng ở tỷ lệ rất nhỏ, chỉ khoảng 1-2%.
Tuy nhiên, khi pha chế với hàm lượng lớn, lên tới 10-15% thì các phụ gia sẽ gây
tác hại khác. Khi đưa acetone hay methanol vào trong xăng các phụ gia sẽ làm
thay đổi thành phần bay hơi ở nhiệt độ bình thường, làm thay đổi cân bằng về
hơi, áp suất hơi trong động cơ cũng bị thay đổi theo. Ngoài ra, xăng bị pha chế
như vậy sẽ làm trương nở các chi tiết động cơ làm bằng vật liệu cao su, vật
liệu tổng hợp như các đường ống, gioăng... làm trục trặc động cơ.
Tại các khớp nối, vốn là chi tiết có 2 loại vật liệu khác nhau, khi bị trương
nở, khớp nối bị lỏng ra, xăng dễ bị rò rỉ ra ngoài. Trong môi trường động cơ
hoạt động, chuyển động với nhiệt độ cao, nhiên liệu rò rỉ ra ngoài thì cháy nổ
là khó tránh khỏi. Đáng sợ hơn, những kẻ gian lận còn pha các hỗn hợp
hydrocacbon tương tự xăng, phẩm chất thấp hơn. Đó có thể là dung dịch hỗn hợp
hydrocarbon lỏng được sản xuất các cơ sở nhiệt phân lốp cao su phế tải. Họ
chưng cất, tách ra, làm sạch dung dịch đó và bơm vào xăng. Có thể gọi là xăng
nhưng là xăng phẩm cấp thấp để đốt lò, làm dung môi. Với các cây xăng tự pha
chế, họ chỉ pha bằng tay, nên không kiểm soát được các chỉ số này trong xăng.
Lợi nhuận của việc gian lận này là rất lớn. Tại chợ Kim Biên (TP Hồ Chí Minh),
gía của acetone hay methanol chỉ bằng chưa đầy 10 nghìn đồng/lít và có thể mua
nhiều xe bồn một lúc. Còn các loại xăng chưng cất từ lốp xe cũ, có thể mua ở
các cơ sở sản xuất với giá từ 5-7 nghìn đồng/lít. Lợi nhuận nào bằng?
Một trong những nguyên nhân gây ra tình trạng xăng dầu chất lượng kém lưu thông
trên thị trường là tình trạng xăng dầu nhập lậu, xăng dầu tạm nhập tái xuất
nhưng không xuất mà đưa ra bán trong nước. Các loại xăng dầu này không được pha
chế theo chuẩn mực tại các cơ sở pha chế mà bán thẳng cho các cây xăng với giá
rẻ và các cây xăng bơm cho khách.
Có một điều rất lạ lùng. Các cây xăng chỉ là các đại lý bán lẻ, không có
quyền pha chế các loại xăng dầu, nhưng khi phát hiện xăng dầu không đủ chất
lượng lại chưa thấy truy nguyên nguồn xăng dầu chất lượng kém ở đâu ra, để kịp
thời phát hiện những ổ trộm cắp, gian lận. Có thể đó cũng là một lỗ hổng trong
công tác chống gian lận xăng dầu chăng?
Có thể chống được gian lận xăng dầu?
Mặc dù đã có rất nhiều biện pháp được đưa ra để phòng chống gian lận xăng dầu,
nhưng trên thực tế các biện pháp đó chưa thực sự ngăn chặn được tệ nạn này.
Chúng ta đã thiết lập được hệ thống phân phối xăng dầu (theo QĐ 187/TTg QĐ
1505/BTM), trong đó quy định trách nhiệm liên đới của cả hệ thống đối với việc
ngăn chặn gian lận. Tuy nhiên, các doanh nghiệp gần như không quản lý được các
đại lý và cũng không có quyền trong việc kiểm tra, kiểm soát chống gian lận,
thậm chí, các doanh nghiệp cũng không có điều kiện kỹ thuật để kiểm tra, kiểm
soát. Các lực lượng Quản lý thị trường, Thanh tra khoa học công nghệ, Công an,
Biên phòng, Hải quan... có quyền và có điều kiện kỹ thuật thì lại quá mỏng,
không thể thường xuyên kiểm tra. Chính vì vậy, tại Nghệ An, các cây xăng đã cài
IC giả, ăn bớt xăng dầu đến 6 năm mà không ai phát hiện được.
Dư luận cho rằng cần phải xem cuộc đấu tranh chống gian lận thương mại trong
kinh doanh xăng dầu vừa là trách nhiệm, vừa là lợi ích chung của toàn xã hội,
trong đó chú trọng vai trò phát hiện của mọi người dân và thông tin của các cơ
quan thông tin đại chúng. Mặt khác cần tăng cường cả về lực lượng lẫn quyền lực
của các các ngành Quản lý thị trường, Thanh tra khoa học công nghệ, Công an,
Biên phòng, Hải quan... cho phép các lực lượng này chức năng điều tra để có thể
kịp thời phát hiện sai phạm thay cho những cuộc thanh tra có báo trước cho các
cây xăng để các cây xăng kịp thời đối phó. Thêm nữa, cần sớm tăng các chế tài
xử phạt và tăng cường sử dụng các chế tài pháp luật, mạnh dạn đưa các hành vi
gian dối với khách hàng ra xét xử theo quy định của Bộ luật Hình sự. Đó chính
là những biện pháp hữu hiệu để ngăn chặn tệ nạn gian lận trong lĩnh vực kinh
doanh xăng dầu.
